Zomertijd, wintertijd en consumentisme: het verlies van de Heilige Tijd
Wat is het verband tussen zomer- en wintertijd, consumentisme, en de secularisering?
We denken op korte termijn, zijn het zicht kwijt, consumeren, maken en kopen dingen die snel kapot gaan, hebben een jetleg tussen winter- en zomertijd; waar is de heilige, eeuwige Tijd? Een pleidooi voor een rationele herbezieling.
Gisteren ging de zomertijd in, en ook vandaag stonden een paar van mijn klokken niet goed. En dat zijn klokken die via een radiosignaal bij de tijd blijven (DCF77 en NPL/MSF. Ook een van mijn computers was pas na een dag automatisch goed gezet (systemd-timesyncd m.b.v. Network Time Protocol).
Voor de gezondheid is het ook al niet best. Het Europees Parlement heeft de Europese Commissie gevraagd onderzoek te doen naar de schadelijke effecten voor de mens. En niet alleen voor de mens. Op de Veluwe zijn er nog een paar oude boeren die er niet aan meedoen. Ze laten de klok voor wat het is, want voor de koeien is ritme belangrijk.
Al die ellende zette me aan het denken. De Tijd was ooit een door priesters gereguleerd fenomeen. De Tijd was heilig. De goddelijke hemellichamen bepaalden het ritme. De mens voegde zich naar dat ritme. Het vereren van de goden impliceerde ook het vereren van de Tijd, en daarmee de Eeuwige principes. Bijna alle kalendersystemen hadden een religieus stempel. Het effect op de cultuur was dat mensen zich in hun creatieve werk, zowel artistiek als ambachtelijk, door dat ideaal lieten leiden.
Modern consumentisme en roofkapitalisme worden beschuldigd van het korte-termijn denken; planned obsolescence, het vervangen van ingenieurs door marketeers, de verkorte aandachtsspanne en het verminderde concentratievermogen, en ook het steeds hogere aantal zwevende kiezers en de politieke onvoorspelbaarheid passen allemaal in dit schema. Voor een belangrijk deel heeft dit een technologische oorzaak. In een informatiesamenleving, zoals ook beschreven door de [Tofflers](https://en.wikipedia.org/wiki/The_Third_Wave_(Toffler_book), kan er meer op het individu afgestemd worden en is er meer information overload.
In de plurale post-moderne wereld, de ontheiligde of onttoverde wereld (Max Weber), zijn er geen heilige goden of archetypen meer waar we ons op richten. De hemel(lichamen) zijn niet meer richtinggevend. En ook de onderwereld (de dood, de Schaduw, de ouderdom) wordt het liefst uit het bewuste zicht gehouden, wat in het Jungiaanse model logisch is, omdat de Persona en de Schaduw elkaars complementen zijn. Beiden worden sterker door ze te ontkennen of naar het onbewuste te verbannen.
De tijd is niet langer heilig, niet langer gegeven door de hemel(lichamen). Daarom moet de tijd zich aan ons ritme aanpassen (consumentisme), maar omdat we ons niet meer op een extern, buiten ons liggend punt richten, is ook ons eigen ritme verstoord.
Juist veel “hogepriesters” van de moderne technologie, programmeurs en ICT-ondernemers, zijn vaak erg kritisch over het moderne gebruik van technologie. Deze mensen, vaak wiskundig aangelegd, zoeken in hun werk naar perfectie en schoonheid van code, en houden daarom niet van afleiding. De ontwerper van de Linux kernel, Linus Torvalds, zei over mobiele telefoons:
I generally hate phones – they are irritating and disturb you as you work or read or whatever – and a cellphone to me is just an opportunity to be irritated wherever you are. Which is not a good thing. (Linus Torvalds, 2010-02-06)
Moderne social media zijn erop gericht om de aandacht van gebruikers vast te houden, ze af te leiden, en in te spelen op de stemmingen van hun gebruikers. De verslaving aan smartphones wordt door zulke bedrijven bewust versterkt.
Experimentele spirito-psychologische systemen zoals chaosmagie combineren wetenschap, oude mythen en creativiteit. Over het onderwerp “tijd” hadden ze bijna een film gemaakt, Fotamecus, maar de producer zat het economisch tegen. In hun leaflet is deze tekst te vinden:
In today’s society we battle with time constantly. […] Time needn’t slip through our fingers like vomit. The clocks that are the warders to which we have become slaves belong to Chronos, the god of fixed time. It is Chronos that imprisons us in time rigidity; it suits the purposes of his minions. We want to disrupt this chronic chronology, change the flow of hours within these clocks. Time is precious and life is not a rehearsal. Like money, you can only spend time once. (Indifference Productions)
Een creatieve, wetenschappelijk onderbouwde herbezieling van de samenleving gaat het gevecht aan met de Tijd, niet door de tijd te ontheiligen maar door te erkennen dat we onszelf ontheiligen door zo consumentistisch en druk de slaaf te zijn van de Tijd.
Het opnieuw respecteren van natuurlijke ritmes krijgt wel steeds meer steun. Ik noem een paar ontwikkelingen: Onderzoek naar slaappatronen, het opnieuw inrichten van de werkdag, meer thuiswerk, slimme wekkers, software die de kleur van het beeldscherm aanpast om je aan te moedigen te gaan slapen, slimme verlichting… Toch is dit in de kern een consumentistische houding, hoe gezond ook. Voor het ontwikkelen van structuren, organisaties, gedachten, relaties en producten die “een eeuwigheid meegaan” is ook een blik gericht op de eeuwigheid van belang. Een moderne invulling daarvan vraagt een psychologie en levensbeschouwing die niet enkel op geluk, maar op sublimatie en de hoogste archetypes is gericht — een nieuwe zingeving.
Ik vermoed dat Jungiaanse, Hermetische en Nietzscheaanse denksystemen daarbij veel inspiratie kunnen geven. Opvallend is recentelijke populariteit van Jordan Peterson, een psychoanalyticus die zich laat inspireren door o.a. Jung en Nietzsche. Over waarheid schreef hij:
Listen to yourself talk, as if a stranger was talking. Try not to identify too much with what you are saying. Then, observe. See if what you are saying makes you feel stronger, physically, or weaker. If it makes you feel weaker, stop saying it. Try to reformulate your speech until you can feel the ground under your feet solidifying. Then practice only saying things that make you strong. Stop trying to use your speech to get what you want. You don’t necessarily know what you want. Instead, try to articulate what you believe to be true as carefully as possible. Then, accept the outcome. Assume that your truth, as lived and spoken, will produce the best possible outcome. It’s an act of faith. (Jordan Peterson)
Nog even wat de tijd betreft: Tijd is waarheid. Voor veel informatici is die wel degelijk heilig, in praktische zin. Computers en informatiesystemen zijn afhankelijk van een zeer precieze en goed gesynchroniseerde tijd. Vandaar dat er zelfs verbeteringen worden gezocht voor het al zeer goede Network Time Protocol (NTP). NTP biedt betrouwbaarheid tot in milliseconden. Maar het nieuwe Precision Time Protocol (PTP) gaat voor de nanoseconden!
Deze technowetenschappelijke elite weet echter niet de eigen idealen te bezielen en over te dragen aan de samenleving. Verloren in abstracties, levend in een ivoren toren, storen ze zich wel aan de irrationele samenleving, maar waarom zouden ze afdalen? Het cultuurmarxisme of het poststructuralisme, de democratisering, of welk label je ook geven wilt, geeft geen ruimte meer voor aristocratische idealen en autoriteit. Het is aan de publieke intellectuelen om weer geloofwaardig leiderschap te tonen, juist door de verbinding te maken met de nieuwe technologie en wetenschap, door die in te bedden in symbool, ritueel en betekenis.
Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.