KRO/NCRV suggereert onterecht dat een video van ON in strijd is met Youtube-beleid

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op het weblog van Ongehoord Nederland, dat inmiddels niet meer bestaat; daarom heb ik het hier herplaatst.

De zin en onzin van factchecking

Zijn er mensen die profiteren van de coronacrisis, of die een eigen agenda hebben? Hoe ziet de toekomst eruit nadat we het virus verslagen hebben? Op social media zie je heel wat wilde theorieën langskomen. Het leeft bij veel mensen. Op 30 maart zette Ongehoord Nederland een video met daarover een panel-discussie online.

Volgens een factcheck van Pointer (KRO/NCRV) barstte die video van de misinformatie: er wordt gesuggereerd dat de video van YouTube verwijderd moet worden.

Een neutrale factcheck is helemaal prima en het is geen geheim dat ik ON-lid ben, maar niets en niemand staat boven de Waarheid. Als er foute informatie wordt gegeven, dan moet je dat toegeven, dat probeer ik zelf ook te doen. Daarom daag ik de redactie van ON uit om dit artikel te plaatsen. (Challenge accepted! – ON!) Bovendien, al mag ik graag naar oude mythen luisteren en fantaseren, heb ik een “hard” feiten- en logicafilter. Of in ieder geval heb ik dat in mijn fantasie.

Een factcheck uitvoeren is nog niet zo gemakkelijk. Ik hintte er net al op: het is heel menselijk om van jezelf te denken dat je feiten kloppen en je rationeel bent. Degene die een factcheck doet heeft dus geen gemakkelijke taak. Ik vrees dat de factcheck van Pointer geen neutrale weergave geeft.

Hieronder geef ik weer wat er volgens mij zinvol of juist onzinnig is aan de factcheck. Dat is dus vooral van waarde voor mensen die de video hebben gezien, en daarna de factcheck hebben gelezen.

Over de bewuste uitzending

Eerst kort over de uitzending. Onder leiding van Peter Vlemmix spraken Sid Lukkassen, Ybeltje Berckmoes en Janet Ossebaard over de aanpak van het coronavirus en de wereldeconomie. Ook aan de orde kwamen de ernst van het virus en welke mensen misschien kunnen profiteren van de crisis.

Het was duidelijk dat dit geen documentaire was, noch een poging om een correct wetenschappelijk verhaal aan het publiek te vertellen. Peter opende door te vertellen dat ON het als opdracht ziet om het verhaal naar buiten te brengen van mensen die vaak ongehoord blijven en worden genegeerd door de NPO. In zijn woorden:

Als ON zijn we voor debat, we kiezen geen kant, we laten geluiden horen waarvan wij vinden dat de huidige omroepen die veel te weinig laten horen.

Alle genodigden voldeden aan dat criterium: een groot bereik op alternatieve media, maar doodgezwegen door de mainstream media.

Zo heeft Janet enorm veel mensen bereikt met haar documentaires, is Ybeltje een drijvende kracht achter Ongehoord Nederland, en schrijft Sid veelvuldig artikelen – voor de video was zijn stuk over het functioneren van Mark Rutte van belang.

Als je dan voor zo’n soort panel-discussie een factcheck doet heeft het niet bijster veel zin om elke losse uitspraak van elke deelnemer afzonderlijk te ontleden. Belangrijker is de interactie tussen de gespreksleider en de gespreksdeelnemers onderling. Is er sprake van een gezonde discussie? Worden stevige uitspraken zonder meer geaccepteerd of wordt om toelichting gevraagd? Peter brak diverse malen in op Janet omdat hij voor de kijker meer toelichting wenste. En Sid en Janet waren het onderling oneens over de zin van social distancing.

De factcheck van KNO/NCRV

Kijken we nu naar de door KNO/NCRV op 17 april gepubliceerde factcheck, geschreven door Jerry Vermanen en Tanne van Bree, dan luidt de titel: “Ongehoord Nederland publiceert video met 28 onjuiste en onbewezen uitspraken over het coronavirus”.

Eerlijk gezegd vind ik dat nog aan de lage kant voor een gesprek waarbij het doel nu juist is om mensen de ruimte te geven die bekend zijn van alternatieve kanalen. Het publiek wil weten wat daar leeft. Zijn het ook 28 fouten? Daar komen we zo op terug. De ondertitel van hun factcheck is hier van belang:

Elke video die het bestaan of de overdracht van COVID-19 betwist, is in strijd met het Youtube-beleid.

De factcheck lijkt de neutraliteit al meteen op te geven en zelf de fout in te gaan. De suggestie dat de video van Youtube verwijderd moet worden lijkt op een poging tot deplatforming.

Verder is de ondertitel hoogst suggestief. Sid pleitte nog flink voor social distancing, en zelfs Janet, de grootste scepticus of complotdenker zo u wilt, ontkende het bestaan van het virus niet. Hoe we weten dat Janet dit niet ontkent? Dat kunnen we in de factcheck zelf lezen, daar schrijven zij:

dat het virus (dat volgens haar slechts een griepvirus is) door mensen is gefabriceerd

Beste factcheckers, wat is het nou? Beweert Janet gelijktijdig dat het virus niet bestaat en dat het door mensen is gefabriceerd?

Ik wil hierbij wel kwijt dat ik het grondig oneens ben met Janet die stelt dat het slechts een griepvirusje is. In veel gevallen is er blijvende longschade, en ook andere organen worden toegetakeld, zo blijkt uit autopsies. Als de factcheck dan zegt “klopt niet”, dan geef ik de factcheck gelijk.

Als de factcheck zegt dat het niet klopt dat het virus door mensen is gefabriceerd, dan vraag ik me af hoe de maker van deze factcheck aan de ogen van God zijn gekomen. Die worden normaliter niet uitgeleend. Ik zou eerder zeggen dat het nog onbewezen is, zoals ze dat bij andere onderwerpen ook doen. Overigens, de mede-ontdekker van het HIV virus beweert dat het coronavirus tekenen toont van menselijke manipulatie. Het komt niet veel voor dat coronavirussen (verkoudheid) eigenschappen hebben die ook bij HIV en Ebola gevonden worden. In ieder geval is het een nog lopende discussie.

Factcheck van de factcheck

Laten we snel door de “28 onjuiste en onbewezen stellingen” lopen. Als ik het eens ben met de factcheck, dan zet ik er “Eens met de factcheck” achter. Meestal volgt daarna een toelichting, tenzij het echt overduidelijk is dat de factcheck gelijk heeft. Let op mijn formulering “eens ben”; ik pretendeer niet onfeilbaar te zijn.

Het is denk ik wel zo eerlijk om hier te melden dat ik in februari al een voorstander was van een lockdown en het virus serieus nam. Het RIVM vond ik traag reageren, en de politici nog trager. Half maart schreef ik over de Nederlandse aanpak een kritisch artikel. Met dat in het achterhoofd dan hier mijn beoordeling van de punten zoals aangedragen in de factcheck.

1. Betreft: Sid Lukkassen. Lukkassen is oplettender dan de auteurs van de factcheck. De laatste dagen van december kwam in China het nieuws al openbaar, en vanuit Wuhan ging een melding over 27 zieken naar de WHO op 31 december. De factcheck van Pointer suggereert dat de WHO pas op 11 januari voor het eerst geïnformeerd wordt. Op 30 december verschijnen er al berichten op social media. Zie de tijdlijn op Wikipedia.
2. Betreft: Sid Lukkassen. Lukkassen had gelijk dat de statistieken in het begin niet betrouwbaar waren. Er werd weinig getest, huisartsen klaagden dat hun coronadoden niet als zodanig geregistreerd werden, etc. Momenteel zijn de CBS cijfers m.b.t. oversterfte het meest betrouwbaar. Dat andere bronnen misschien nog minder betrouwbaar zijn is nauwelijks een argument om de strekking van Sid’s stelling onderuit te halen.
3. Betreft: Sid Lukkassen. Er wordt niet goed getest. De factcheck verwijst naar de RIVM website. Voor de NPO gaat dat erin zoals een oprechte calvinist naar het Woord luistert. KRO/NCRV heeft mogelijk gemist dat er nogal wat discussies zijn over hun testbeleid. De uitzending was op 30 maart, maar zelfs op 16 april nog had Marc Bonten (microbioloog en epidemioloog bij het UMC Utrecht) kritiek op de uitvoering.
4. Betreft: Sid Lukkassen. Het beleid om te testen is er inderdaad wel (punt voor de factcheck) maar uit de context blijkt dat Sid het hier niet heeft over papieren beleid en wel heeft over hoe het in de praktijk gaat (“doen”). Woorden correct interpreteren blijkt een lastige zaak, tenzij de factcheck met opzet de gesproken woorden interpreteert alsof het een juridische lap tekst is.
5. Betreft: Ybeltje Berckmoes. Zij zegt dat er beïnvloeding van de media is, maar volgens de factcheck kan dat niet omdat de NOS een redactiestatuut heeft. De factcheckers verwijzen alweer naar een papieren regeling om iets te bewijzen. Het lijkt hopeloos. Ik ga ook maar ’s een statuut maken, dan kan de KRO/NCRV mij nooit meer wat maken.
6. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. Janet heeft ongelijk: dit coronavirus is geen griepvirus.
7. Betreft: Janet Ossebaard. Is het virus “door mensen gefabriceerd”? De factcheck zegt “klopt niet” maar dat moet “onzeker” zijn (zie hierboven).
8. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. Het is altijd belangrijk duidelijk te refereren als je op het werk van wetenschappers wilt steunen.
9. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck dat het CBS een forse oversterfte laat zien.
10. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. Fraude met cijfers is inderdaad onbewezen. Janet gaat hier te kort door de bocht.
11. Betreft: Janet Ossebaard. Zij stelt dat ze een onderzoeker is. Je hoeft geen viroloog te zijn om een onderzoeker te zijn. Onderzoeksmethoden zijn breed toepasbaar. Of Janet die ook correct toepast is een andere vraag.
12. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. Natuurlijk is het een pandemie, Janet! Het virus is over de hele wereld actief.
13. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. Janet beweerde te vroeg dat de piek al achter ons lag. Eens met de factcheck dat de piek inderdaad nog moest komen.
14. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. Je kunt niet zomaar suggereren dat er kwade opzet is of foute cijfers zijn omdat een test soms ook positieve uitslagen geeft bij andere virussen of bacteriën. Dat heet ook wel “valse positieven”.
15. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. Het bestaan van een “Cabal” is inderdaad niet te bewijzen. Met als kanttekening dat er dan misschien wel geen “Cabal” is, maar dat de mensen en organisaties in internationale organisaties en multinationals geen vreemden voor elkaar zijn.
16. Betreft: Sid Lukkassen. Lukkassen zou volgens de factcheck beweren dat in de toekomst “misschien ook wel je lichaamstemperatuur” gemeten kan worden. Hij geeft ook aan dit dit nu nog niet kan, want “dat ligt vast niet meer ver achter de horizon”. Om dit nu “onbewezen” te noemen is nogal vreemd, omdat het hier over een toekomstverwachting gaat. Natuurlijk is die nog niet bewezen: tijdreizen is immers nog niet uitgevonden.
17. Betreft: Sid Lukkassen. Eens met de factcheck. 18. Betreft: Sid Lukkassen. Lukkassen schetst een soort communistisch dystopia waarin iedereen gecontroleerd wordt. Dit is idem aan 16; hypothetische toekomstscenario’s die als voer voor het debat gebruikt worden, kun je niet als “onbewezen” aanmerken. Zucht.
18. Betreft: Sid Lukkassen. Eens met de factcheck. 20. Betreft: Ybeltje Berckmoes. Eens met de factcheck. Ybeltje Berckmoes is kritisch over Soros (ik ook trouwens), maar haar suggestie dat hij achter de crisis zit of er baat bij heeft is inderdaad onbewezen. Sterker nog, Soros lijkt die crisis juist niet te willen.
19. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. Dat Janet IC’s belt zegt niet zoveel; je krijgt dan administratief personeel aan de lijn. Van dichtbij weet ik dat het op veel IC’s nogal spannend was, en ja: de cijfers zijn ook duidelijk.
20. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. 23. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. 24. Betreft: Sid Lukkassen. Eens met de factcheck. 25. Betreft: Janet Ossebaard. Het kan dan wel “onbewezen” zijn dat “niets gevaarlijker [is] dan een groep mensen die vanuit angst iets doen”; feit is dat angst nogal wat ellende in de samenleving kan veroorzaken. Janet wijst terecht op het gevaar dat een groep mensen zich door angst laten leiden.
21. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck. 27. Betreft: Janet Ossebaard. Eens met de factcheck 28. Betreft: Janet Ossebaard. “Social distancing, ongelooflijke bullshit.” Au au au… Terecht noemt de factcheck dit misinformatie. Hoewel ik niet onder de indruk ben van een verwijzing naar simulaties door de factcheck.

De score

In mijn beoordeling is Janet vaak de klos, maar ook Ybeltje en Sid komen er niet zonder een paar krasjes vanaf. En dat terwijl ze dachten gezellig een informeel onderhoud te hebben! De score per persoon is snel te maken. Vooral Sid lijkt vaak onterecht van het geven van misinformatie beschuldigd te worden.

Op punt 14, waar Janet stelt dat de test niet klopt omdat er soms ook een positieve uitslag is bij andere virussen of bacteriën, ben ik het zelfs zodanig eens met de factcheck dat ik ze nog te lief vind. Ik durf te stellen dat Janet niet in staat is om medisch-wetenschappelijke teksten correct te interpreteren. Dat een test ook valse positieven kan opleveren leer je al in je eerste jaar op de universiteit. Maar goed, ON heeft als missie om het gesprek aan te gaan. Ze heeft al een groot eigen podium, groter dan ON. Peter stelde goede vragen die meer inzicht gaven in haar manier van denken.

In totaal ben ik het 17 keer met de factcheckers eens, pakweg 60%. Dus de overige 40% zijn mijns inziens onterecht als misinformatie aangemerkt. Veel “fouten en onzekerheden” zijn toch niet zo fout en onzeker als je er wat beter naar kijkt. Het lijkt erop dat de factcheckers een beetje “op jacht” waren en wilden scoren. Dat is geen goede basishouding als je een neutrale factcheck wilt doen.

Ronduit bizar is hoe uitgesproken informele speculaties over de toekomst aan een factcheck worden onderworpen. Zie punt 16 en 18. De auteurs van de factcheck lijken van Sid Lukkassen te eisen dat hij naar de toekomst kan reizen om bewijzen te leveren. Een speculatie over de toekomst is geen “fact” of “feit” en kun je dus niet opnemen in je factcheck. Jerry Vermanen en Tanne van Bree, ik kijk nu naar jullie. Ik snap dat opleidingen journalistiek, communicatie e.d. niet de moeilijkste zijn, maar dit snappen jullie zelfs nog.

De factcheck spreekt een groot vertrouwen uit richting papieren regelingen (RIVM beleid, NOS redactiestatuut). Uitspraken die duidelijk binnen een huiskamersfeer passen of speculatief zijn worden van de context ontdaan en, op zichzelf genomen, veel te letterlijk genomen.

Vijandige intentie van KRO/NCRV?

Is er sprake van een vijandige intentie van de KRO/NCRV? Dat is een suggestieve vraag mijnerzijds, die echter wel in me opkomt na het grondig bekijken van de factcheck zoals ik hierboven gedaan heb. Mijn vraag wordt beantwoord door hun laatste subkopje: “In strijd met Youtube-beleid”.

De factcheck lijkt wel geschreven om tot de laatste alinea’s te komen, waarin de suggestie wordt gewekt dat Youtube de video van Ongehoord Nederland zou moeten verwijderen. Sommige omroepen bij de NPO zijn blijkbaar niet zo gesteld op nieuwe en onafhankelijke spelers. Dat mag. Liefde is nooit verplicht. Maar misschien moet je geen “factcheck” doen als je zo last lijkt te hebben van, laten we het tactisch verwoorden, niet geheel oprechte intenties. De ander proberen weg te krijgen uit het publieke debat is niet iets wat je als omroep siert. Voor de KRO/NCRV is dit geen aanbeveling.

Echter: van kritiek valt te leren, ook als die afkomstig is van minder nobele bronnen. Zeker 60% van de kritiekpunten zijn inhoudelijk correct — ook al betrof het hier geen documentaire of nieuwsuitzending, maar het weergeven van in de mainstream ongehoorde mensen en posities. Maar toch: je wil je publiek ook factchecks geven.

Concluderend…

Factsheets zijn nuttig en kunnen goede feedback bevatten. Dat mogen de deelnemers aan het ON-panel zich aantrekken. Maar iets een “factsheet” noemen maakt het nog geen objectieve feedback. Concluderend durf ik de stellen dat Pointer geen neutrale factcheck uitgevoerd heeft. Soms wijzen ze een uitspraak onterecht aan als fout of onbewezen. Ook negeren ze de context en sfeer van het gesprek. Ergerlijk is hun naïeve vertrouwen op papieren werkelijkheden. Wat ik ze echter het meest kwalijk neem is de suggestie dat de video van ON eigenlijk verwijderd zou moeten worden. Dat is een ondemocratische basishouding.

P.S.

Voor wie wil snappen waarom Nederland zo traag reageerde, kan het lonen om mijn artikel van half maart te lezen. Veel informatie daarin is nu al weer verouderd, maar het deel over lineaire denkers versus exponentiële denkers geeft misschien inzicht in het achter de feiten aan lopen.

Reactie Sid Lukkassen

Hartelijk dank dat de redactie mij de gelegenheid geeft om op de factcheck van de factcheck te reageren. Bij mijn stelling over de noodtoestand in Frankrijk (stelling 17) is uit het gesprek duidelijk op te maken dat ik niet absoluut bedoelde “op dit exacte tijdstip is de noodtoestand ingegaan en toen is hij opgeheven”, maar een algemeen punt maakte: de noodtoestand komt overheden goed uit omdat ze met meer bevoegdheden kunnen werken en met minder checks and balances. Dit maakt het aanlokkelijk om noodtoestanden langer aan te houden dan strikt noodzakelijk. Mijn uitspraak over het opnieuw geïnfecteerd raken van genezen patiënten (stelling 24), baseerde ik op dit artikel.

Verder ben ik het met de auteur eens dat het bizar is dat uitspraken die evident gedaan zijn om een mogelijk toekomstbeeld te schetsen, worden behandeld als uitspraken die feiten constateren. Dit suggereert dat de KRO/NRCV-‘factcheckers’ te kwader trouw handelen en vooral het bereik van ON willen verkleinen.

Zie ook aflevering #4 van Joost wil het weten, waarin ON-journalist Joost Niemöller in gesprek gaat met opiniemaker Robert Bor, die de claims die Janet Ossebaard in de hierboven besproken aflevering van Het Panel maakte, kritisch beschouwt.

https://youtu.be/9GCf47yOUQs

Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.