Stikstofzwendel als schadelijk beschouwd

Dit artikel verscheen ook op De Veluwenaar en in bewerkte vorm op Buurt en Regio.

De groei van bomen en de opbrengst van groene akkers wordt geschaad door stikstofoxiden (NO_x). Toch is het precies deze schadelijke grijze stikstof waarvan de uitstoot door stikstofminister Van der Wal mogelijk gemaakt wordt, door zgn. “stikstofruimte” te scheppen door boeren al dan niet gedwongen uit te kopen. De groene stikstof van boeren bestaat uit ammoniak (NH₃), een wezenlijk andere stof. Zo wordt NH₃ vervangen door NO_x.

Eerder dit jaar werd een onderzoek gepubliceerd van het gerenommeerde Stanford waaruit blijkt dat de opbrengst van akkers in West-Europa tussen de vijf en tien procent lager is vanwege NO_x uitstoot door o.m. luchtvaart en industrie. Het onderzoek, Globally ubiquitous negative effects of nitrogen dioxide on crop growth ¹ , kon worden uitgevoerd dankzij de beschikbaarheid van TROPOMI satellietbeelden. De ontwikkeling van al wat groen is wordt door NO_x gehinderd; zowel akkers als natuurgebieden lijden schade. (Update: zie hier mijn samenvatting van het wetenschappelijke artikel.)

Minister Van der Wal kan wel stoer verklaren de natuur te willen herstellen, maar haar beleid om NH₃ in te wisselen voor NO_x bereikt precies het tegenovergestelde. De vraag is wat boeren en natuurorganisaties nu moeten doen. Industrie en luchtvaart, dikwijls zonder natuurvergunning, veroorzaken immers schade. De Staat is daarbij momenteel een aanjager. Boeren zouden wellicht de economische schade kunnen verhalen op de industrie, de luchtvaart, en ook op de Staat. Natuurorganisaties kunnen eisen dat hun gebieden niet verder beschadigd worden en dat industrie en luchtvaart stoppen met activiteiten waar ze nu al vaak geen vergunning voor hebben. Ook zouden natuurorganisaties van de Staat kunnen eisen dat extra herstelfondsen en permanente natuurbeheerfondsen, bijvoorbeeld ten behoeve van schaapskuddes, beschikbaar worden gesteld om de negatieve effecten van het huidige Kabinetsbeleid op te vangen.

Nederland heeft zich gecommitteerd aan de sustainable development goals (SDG’s) en in het onderzoek uit Stanford wordt benoemd dat daarvoor de opbrengst van akkers omhoog moet. Immers de voedselzekerheid neemt globaal af en om alle monden te voeden en ook om internationaal vrede en veiligheid te bevorderen hebben alle landen, en zeker Nederland, een bijdrage te leveren. Door groene stikstof van boeren te verruilen door grijze stikstof doet Van der Wal precies het tegenovergestelde.

Effectief is het ook al niet om zulke boeren (piekbelasters) uit te kopen, blijkt uit een doorrekening m.b.v. Aerius/OPS door Richard Zijlstra ² . Het lijkt er meer op dat het effectiever zou zijn om piekbelasters die NO_x uitstoten uit te kopen; maar de minister doet het net andersom. Eerder al bleek uit een doorrekening in Aerius door de statisticus William M. Briggs ³ met een standaard boerderij dat het verwijderen van een boer met ca. 400 koeien slechts rond de 0,3% minder stikstofneerslag oplevert.

Daarnaast heeft het Kabinet als beleid om klimaatverandering tegen te gaan. Bomen vangen CO2 uit de lucht; algemeen geaccepteerd is dat daarom meer bomen wenselijk zijn. Maar het beleid van Van der Wal zal ervoor zorgen dat de groei van bomen vertraagd wordt.

De minister veroorzaakt het omgekeerde van wat ze zegt voor te staan. Daarmee veroorzaakt ze natuurschade en voor boeren ook economische schade. Dat leidt tot de conclusie dat de stikstofzwendel van Van der Wal als schadelijk beschouwd dient te worden. Het Kabinetsbeleid in deze lijkt ongestructureerd. Zo van de ene plek naar de andere springen in je programma is ooit door Edsger W. Dijkstra, een van de grondleggers van de informatica, beschreven onder de bekend geworden titel “go to statement considered harmful” ⁴ . Dat kunnen we nu noteren als “stikstofzwendel Kabinet als schadelijk beschouwd”.

Sfeerimpressie van een puinhoop

De afgelopen jaren heb ik al het nodige geschreven over het stikstofbeleid. Vanuit het RIVM kwam nog wel enige inhoudelijke reactie, maar de bestuurlijke wereld, de regerende politieke partijen en de mainstream media bleven verdacht stil. Vraag is of de groupthink in die wereld nog wel op een normale manier te overwinnen is. Een uitgebreide analyse en praktische handvatten heb ik nog meegegeven aan Johan Remkes in de vorm van een, overigens breed gelezen, open brief ⁵ . Van tevoren wist ik al dat de belangrijkste actoren daar weinig mee zouden doen; de wil en/of kunde lijken daartoe te ontbreken.

Het is allemaal zo onhandig dat het vermoeden zich voordient of hier kwade wil in het spel is. Op een nieuwe ministerspost, op een gevoelig en complex beleidsthema, wordt als eerste stikstofminister gekozen voor iemand die wat betreft opleiding, ervaring en kennis geheel niet toegerust is om het stikstofdossier inhoudelijk te doorgronden. Als voorbereiding op haar baan als minister kreeg ze intensieve en langdurige communicatietrainingen, waar ze ongetwijfeld geleerd heeft stoer en vastberaden te zeggen dat ze voor de “natuur” opkomt, zelfs al kent ze de definitie daarvan amper. Om vervolgens werkelijk voortgang te maken op het stikstofdossier wordt Johan Remkes ingeschakeld. Maar ook de ervaren Remkes moet binnen bijna onmogelijke kaders opereren waar de (mis)definities vastliggen. En zo gaan we, via goto statements, ongestructureerd van de ene onmogelijke positie naar de volgende onstabiele positie.

De manier waarop het huidige stikstofrekenmodel, Aerius/OPS, als wettig toetsingskader gebruikt wordt, inclusief een onmogelijke denkbeeldige precisie op bedrijfsniveau, is inmiddels zodanig hallucinatoir dat verdere schade eigenlijk niet meer ter zake doet. Zie bijv. het TNO rapport ⁶ , de weblog van voormalig Hordijk-commissielid, chemicus en stikstofdeskundige Jaap Hanekamp (“Cancel het AERIUS/OPS mis- en desinformatie platform” ⁷ ), vele anderen, en ook mijn vroege stikstofrapport ⁸ . Aerius/OPS is, statistisch en wetenschappelijk gezien, niet veel meer dood te krijgen dan het nu al is voor vergunningsverlening op (agrarisch) bedrijfsniveau. Daar werd het OPS rekenmodel oorspronkelijk dan ook niet voor ontwikkeld.

Bestuurders en rechters lijken slecht om te kunnen gaan met de statistische onzekerheid die inherent is aan rekenmodellen; om nog maar te zwijgen over het feit dat rekenmodellen nooit politiek neutraal zijn, hoe hard je ook “wetenschappelijk instituut” roept. De ontwerpeisen en -keuzes, en ook de implementatie en toepassing van modellen, is nu eenmaal het werk van mensen en van overheidsgeld afhankelijke organisaties.

De omgang met technologie is daarbovenop ook moeilijk. Het heeft er alle schijn van dat het OPS rekenmodel zeer lange tijd weinig actief onderhoud kende ⁹ . Op dit moment wordt gebruik gemaakt van AWS (Amazon Web Services) voor het maken van complexe berekeningen door Aerius; daarbij worden naar het Amerikaanse bedrijf gedetailleerde gegevens op bedrijfsniveau gestuurd, die zelfs niet op zulk detailniveau beschikbaar waren als brondata toen de rechter het RIVM gebood het stikstofmodel openbaar te maken. Aangezien de Habitatrichtlijn op een heel andere, minder privacy-invasieve manier opgevolgd kan worden, is het hierbij de vraag of de overheid hier niet in overtreding is met de Europese databeschermingsrichtlijn (AVG).

In deze stikstofpuinhoop is het dan wachten op rechtszaken. Het is immers bewezen: NO_x uitstoot zorgt voor verminderde opbrengsten van akkers, en dan komt aansprakelijkheid in beeld. Ook zorgt het Kabinetsbeleid (van NH₃ naar NO_x) voor frustratie van de eigen SDG- en klimaatdoelen. Maatschappelijke organisaties en natuurbeheerders kunnen daarin aanleiding vinden tot juridische stappen. Als boeren gedwongen uitgekocht worden (onteigend), en de daardoor beschikbare stikstofruimte gebruikt wordt om NO_x uitstoot te vergunnen, dan is het al helemaal duidelijk dat de Staat voor de daardoor ontstane permanent terugkerende schade aansprakelijk is.

Wensnatuur is geen duurzaam concept

Daarbij voegt zich ook nog de verwarring over wat natuur zou (moeten) zijn en verschillen van inzicht over natuurbeheer ¹⁰ . Organisaties als het beheer van de Hoge Veluwe zien meer in actieve beheer en een integratie van mens, cultuurlandschap en natuur, terwijl veel activistische ecologen vaak rewilding bepleiten, anti-jacht zijn, en gebiedsontwikkeling voorstaan zoals bij de Oostvaardersplassen. Heide, van oorsprong boerengrond en dus cultuurgrond, wordt als “natuur” aangemerkt, waarbij ook nog ’s vergeten wordt dat ooit op de Veluwe meer dan 100.000 schapen liepen.

Terug naar de tekentafel. Natura-2000 wensnatuur, waar natuurlijke successie als “natuurschade” wordt ingeboekt, vraagt om eeuwigdurend “natuurherstel” door “natuurboeren” ¹¹ . Rekenmodellen die oneigenlijk gebruikt worden zorgen voor bestuurlijke huizen op drijfzand. Er is een weg uit deze bureaucratische chaos. Ga terug naar de realiteit. Ga terug naar de realiteit. Ga terug naar de realiteit.

Met dank aan Arend die me op Twitter wees op het onderzoek uit Stanford.

Referenties