Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 7 min

Nederland steeds dieper in de schulden

Jaap en Mies zijn een jong stel en ze hebben een auto. Elk jaar gaan ze met de auto op vakantie, liefst naar Zuid-Europa. Het kost wel wat, dus elk jaar lenen ze wat bij. Hopelijk gaan ze later toch meer verdienen en dan kunnen ze die schuld wel afbetalen. En vakantie is wel niet echt nodig, maar wel leuk! Helaas moeten ze elk jaar ook meer rente en aflossing betalen omdat ze steeds meer schuld opbouwen, want ze lenen elk jaar opnieuw. De totale schuld neemt dus toe. Vind jij, lieve lezer, dat slim? Als je links gestemd hebt vind je dat niet alleen slim maar zelfs heel verstandig, en je vind dan ook dat niet alleen Jaap en Mies maar zelfs alle 16 miljoen Nederlanders dat zo moeten doen.

Een plaatje zegt meer dan duizend woorden. Daarom heb ik voor jullie een grafiekje gemaakt met de ontwikkeling van de Nederlandse staatsschuld. De bedragen zijn in miljarden euro’s. Bovendien heb ik nog een trendlijn toegevoegd (dat regelmatige grijze gestippelde lijntje). De trendlijn is een “fit” van de grafiek in een exponentiële functie. De ontwikkeling van onze staatsschuld is nog net niet exponentieel.

Nederlande staatsschuld

De grafiek is door mij gemaakt met Excel. Hier het bronbestand: staatsschuld-NL.xlsx

Is Nederland nu heel slecht bezig vergeleken met andere landen? Dat valt wel mee. Volgens de CIA World Factbook nemen we de 27e plaats in. Zimbabwe heeft relatief (ten opzichte van het bruto binnenlands product) de hoogste staatsschuld. Op de lijst staan 129 landen. De Verenigde Staten staan op de 49e plaats. Maar je kunt de problemen van anderen niet als maatstaf nemen voor je eigen problemen. Dat een ander ook ziek wordt, daar wordt je zelf niet beter van!

Ook is het zo dat landen (en personen) met een hoge schuld zich minder fouten kunnen permitteren. Vooral in tijden van economische recessies kan een schuldenlast zwaar gaan wegen. Daarom vind ik het ook twijfelachtig om het verloop van de staatsschuld te indexeren tegen de groei van het binnenlands product. Dat is hetzelfde als wat Jaap en Mies deden: rekenen op een inkomen dat toch altijd wel zal stijgen, zodat de rente en afbetalingen op de schulden ook altijd te dragen zijn. Maar wat als het inkomen een keer niet stijgt?

Om die vraag te beantwoorden is het goed om te beseffen hoe de rijksuitgaven eruit zien. Onderstaande tabel voor 2010 heb ik overgenomen van prinsjesdag2009.nl, een website die gemaakt wordt door het ministerie van Financiën en het ministerie van Algemene Zaken. Alle bedragen van minder dan 10 miljard euro heb ik weggelaten en samengenomen als “andere uitgaven”; zie de Miljoenennota voor 2010 of de door mij gebruikte bron om de complete tabel te zien.

Sociale Zaken en Werkgelegenheid 67,1
Volksgezondheid, Welzijn en Sport 63,8
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 36,5
Nationale schuld 22,1
Gemeente- en Provinciefonds 19,3
Buitenlandse Zaken/Internationale Samenwerking 12,5
Verkeer en Waterstaat / Infrastructuurfonds / FES 12,1
andere uitgaven < 10 mld., cumulatief 49,3
Kas- transverschillen – 10,8
Totaal Rijksuitgaven 272,1

De aflossing en rente over de staatsschuld (post “Nationale schuld”) is 8,1% van alle uitgaven (22,1/272,1*100). Gelet op de bijna exponentiële groei van de staatsschuld was die post rond 1960 dus verwaarloosbaar, maar zal die post in de komende decennia enorm toenemen als we het roer niet heel erg stevig omgooien. Als we geen heel erg stevige maatregelen nemen, zal de post Nationale schuld dus met gemak nog een veel groter deel van de lopende uitgaven kunnen gaan opslokken. In theorie zal het inkomen van de overheid ook hoger worden omdat het binnenlands product altijd groeit, want de aanname is dat er altijd economische groei is. Denk maar aan Jaap en Mies die altijd meer salaris verwachten.

De gevolgen zijn natuurlijk prima te overzien: meer geld naar aflossing en schuld betekent bezuinigen op de grootste uitgaven, want een euro kun je maar één keer uitgeven. Verliezers op lange termijn zijn dus het sociale stelsel, de gezondheidszorg en het onderwijs. Met dank aan de linkse stemmer, ironisch genoeg. En dan te bedenken dat gezondheidszorg en onderwijs ook niet onbelangrijk zijn voor de economie op lange termijn.

Andere gevolgen zijn minder hard te voorspellen, en bevinden zich meer in onze maatschappelijke en sociale ontwikkeling. Een slechte economie kan spanningen verergeren die van multi-culturele of van multi-etnische aard zijn. Ook spanningen tussen verschillende regio’s en tussen verschillende sociale klassen kunnen aanwakkeren.

De post “Kas- transverschillen” is negatief, dus in 2009 groeit de staatsschuld verder met 10,8 miljard euro. Als je Defensie (niet in te tabel, goed voor 8,1 miljard euro) helemaal zou opheffen zou je dus nog steeds niet uit de rode cijfers komen. Gezien het politieke klimaat in Nederland is het redelijk om te verwachten dat het probleem niet daadkrachtig aangepakt zal worden. Hetzelfde geldt echter voor veel andere landen. Veel landen zonder een hoge staatsschuld zijn niet democratisch ingericht, waardoor de zittende regering meer geneigd is op lange termijn te denken. China staat op plaatsje 109. Toch zijn er democratische landen die dat ook kunnen: Australië staat op plek 108. Het is hier in Nederland uiteindelijk aan de kiezer om bij de verkiezingen verder te kijken dan vier jaar. Dat er toch zoveel stemmen gaan naar partijen die niet vooruit willen kijken zegt wel iets over het gebrek aan visie bij die kiezers. Of over een gebrek aan informatie. Laten we daar dan iets aan doen. Stuur deze grafieken en tabellen naar je bekenden. Veel uitleg is niet nodig: de cijfers spreken voor zichzelf.

Update: naar aanleiding van de vraag van Frank (zie hieronder bij de reacties) een versie met inflatiecorrectie: staatsschuld-NL_met-inflatie.xlsx

Reacties

✉ Frank op 2010-07-13

Is het verband nog steeds ‘bijna exponentieel’ als je een jaarlijkse inflatiecorrectie van 2% toepast?

✉ Evert Mouw op 2010-07-13

@Frank: jazeker, zie de update onderaan. Wel is de “bijna exponentiële” groei dan minder overtuigend omdat de laatste jaren een afvlakking van de schuldtoename beter zichtbaar is. Maar tegelijkertijd zorgt de economische crisis voor minder inkomsten, en dus een scherpe toename van de schuld - wat bewijst dat het hebben van schulden niet een goede voorbereiding is op de golfbeweging van de wereldeconomie.

✉ Arjen op 2010-07-15

Heb je dan zelf ook suggesties om deze staatsschuld op korte termijn (zeg 10 à 15 jaar) weg te werken? En dan bij voorkeur oplossingen waarin de sociale minima zoveel mogelijk ontzien worden, want zij die de crisis niet veroorzaakt hebben, mogen natuurlijk niet opdraaien voor de gevolgen.

✉ Evert Mouw op 2010-07-15

@Arjan: je hebt gelijk dat die mensen de crisis niet veroorzaakt hebben - sociale wetgeving met hypotheekgaranties voor Amerikanen die geen normale hypotheek konden krijgen speelde daar wel een rol in - maar de crisis heeft ook de staatsschuld niet veroorzaakt. Oorzaak van de staatsschuld is het structureel teveel uitgeven. Over de dieper liggende oorzaak zal ik een volgende keer schrijven. Feit is wel dat structureel teveel uitgeven op lange termijn ook de sociaal zwakkeren gaat treffen.

Oftewel, zelfs als de sociaal zwakkere nu getroffen wordt is dat nog steeds beter als dan wanneer de staatsschuld nog verder groeit en de sociaal zwakkere in de toekomst nog harder getroffen zal worden. Nu al is dankzij de afbetaling en rente het sociale stelsel onder druk komen te staan, en dat wordt dus nog erger.

Maar ik ben het met je eens dat we bij de prioritering - waar snijden we eerst - de basisbehoeften van onze “eigen” mensen moeten proberen te ontzien. Dus sociaal stelsel, gezondheidszorg en onderwijs zijn ook voor mij belangrijk. Ik zou dan liever bezuinigen op grote ICT projecten (OV chipcard), subsidies (jammer van je jazzclub), ontwikkelingshulp (die toch al vaak contraproductief is en waarvan veel geld naar “adviseurs” gaat), defensie (jammer van de JSF, maar Saab maakt ook prima vliegtuigen), provincies (overbodige bestuurslaag), en de publieke omroep (hooguit één net als staatsomroep, de rest is overtollig vermaak).

Dus niet de kaasschaafmethode. Gericht hele happen wegsnijden die de overheid niet noodzakelijkerwijs hoeft te doen. Dat is veel effectiever, en maakt het land ook beter bestuurbaar.

De paar miljard die je dan bezuinigd zal nog wel geen 11 miljard zijn, dus er is geen oplossing die helemaal prettig is. En we weten hoe moeilijk het al is om werkelijk de bezuinigingen uit te voeren die ik zonet voorstelde, dus er is geen reden om erg optimistisch te zijn.


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.